In Nederland wordt per jaar in totaal bij ongeveer 4.650 mensen blaaskanker vastgesteld. Daarvan hebben circa 2.350 mensen een infiltratief groeiende tumor. De ziekte komt ongeveer viermaal zo vaak bij mannen als bij vrouwen voor. Blaaskanker wordt vooral bij mensen ouder dan 60 jaar vastgesteld. In ruim 90% van de gevallen ontstaat de tumor vanuit het slijmvliesweefsel van de blaaswand. Men spreekt dan van een urotheelceltumor of overgangsepitheelcarcinoom. Deze informatie gaat alleen over deze soort blaaskanker.

Soms blijkt iemand twee of meer blaastumoren te hebben. Deze tumoren kunnen zich ook op andere plaatsen in de urinewegen bevinden.

Stadia
Er zijn verschillende stadia te onderscheiden:

1. Soms is de blaastumor ten tijde van ontdekking nog in een voorstadium. Men spreekt dan van een carcinoma in situ.

2. Als de tumor zich alleen in het slijmvliesweefsel bevindt, wordt gesproken van een oppervlakkig groeiende tumor.

3. Wanneer een oppervlakkig groeiende tumor niet tijdig wordt behandeld en invasief van aard is, zal deze op den duur doorgroeien in de blaasspier. Dan ontstaat een infiltratief groeiende tumor.

Groeiwijzen
Een blaastumor groeit vrijwel altijd uit in de blaasholte. Bij onderzoek kunnen de volgende vormen worden onderscheiden:

• Een vlakke wat rode structuur die net boven het slijmvliesweefsel uitkomt. Vaak is dit het geval bij een carcinoma in situ (zie illustratie 4).

• Een druiventros- of poliepvormig gezwelletje dat met een dun steeltje verbonden is aan de blaaswand. Vaak is dit het geval bij een oppervlakkig groeiende tumor (zie illustratie 5).

• Een bloemkoolachtig gezwel dat met een stevige, dikke steel verbonden is aan de blaaswand. Dit kan het geval zijn bij een infiltratief groeiende tumor (zie illustratie 6).

Klachten
Blaaskanker geeft in het beginstadium vrijwel geen klachten. Daardoor is het vaak moeilijk de ziekte in een vroeg stadium vast te stellen. Klachten die bij blaaskanker kunnen voorkomen zijn:

• bloed in de urine (meestal zonder pijn);

• pijn bij het plassen;

• vaak moeten plassen.

Deze klachten wijzen niet zonder meer op blaaskanker. Maar als u deze klachten heeft, is het verstandig om naar uw huisarts te gaan.

Risicofactoren
Over de oorzaken van blaaskanker is nog weinig bekend. Wel kennen we een paar risicofactoren waardoor sommige mensen een groter risico op blaaskanker hebben. De belangrijkste risicofactor is roken. Men neemt aan dat bij 30 à 40% van de mensen met blaaskanker roken de oorzaak van het ontstaan van hun ziekte is. Rokers hebben drie tot vijf keer zoveel risico op blaaskanker dan niet-rokers.

Ook mensen die veel in aanraking zijn geweest met aromatische aminen hebben een groter risico op blaaskanker. Het gaat dan met name om stoffen als bèta-naftylamine, benzidine en aniline. Deze stoffen werden veel gebruikt in de textiel-, plastic-, kleurstoffen- en rubberindustrie.

In beide gevallen gaat het om schadelijke stoffen die via het bloed en de nieren in de urine terechtkomen. In de blaas krijgen deze schadelijke stoffen de kans om in te werken op de blaaswand, die daardoor geïrriteerd kan raken. Waarschijnlijk speelt deze irritatie een rol bij het ontstaan van blaaskanker. In bepaalde families komt een erfelijke vorm van blaaskanker voor. Dat kán het geval zijn als bij twee familieleden in de eerste lijn (vader, moeder, broer of zus) blaaskanker is vastgesteld. Als dit voor u geldt, bespreek dit dan met uw behandelend arts. Deze kan u adviseren over erfelijkheidsonderzoek.

Blaaskanker is, evenals alle andere soorten kanker, niet besmettelijk. Ook de urine van iemand met blaaskanker vormt geen risico.

Onderzoek
Als u met een of meer van de hiervoor genoemde klachten bij uw huisarts komt, zal deze meestal een urine-onderzoek laten doen. Zo nodig verwijst hij u daarna naar een uroloog.
Wanneer de uroloog vermoedt dat er sprake is van blaaskanker, zal hij u uitgebreid onderzoeken. Dat onderzoek betreft in de eerste plaats de blaas en de andere delen van de urinewegen. Ook worden bloed en urine (opnieuw) nagekeken.
Wanneer bij het urine-onderzoek afwijkende cellen worden gevonden, is verder onderzoek noodzakelijk:

• naar de plaats van de tumor. Blaaskanker komt niet alleen voor in de blaas, maar soms ook elders in de urinewegen (in de urineleiders en/of in de nieren).

• naar de aard van de tumor. Is het een oppervlakkig groeiende of een infiltratief groeiende tumor?

Cystoscopie
Cystoscopie is een 'kijkonderzoek' in de binnenkant van de blaas (de blaasholte). Hierbij wordt gebruikgemaakt van een cystoscoop. Dit is een holle buis met een kijkertje met sterk vergrotende lenzen. De cystoscoop wordt via de plasbuis tot in de blaasholte geschoven. Tijdens het inbrengen kan meteen de binnenkant van de plasbuis worden bekeken. Vrouwen hebben een korte, rechte plasbuis. Daarom wordt bij vrouwen een niet-buigzame cystoscoop gebruikt. Bij mannen is de plasbuis langer en bochtiger. Daarom wordt bij hen meestal een flexibele cystoscoop gebruikt. Het onderzoek is niet pijnlijk, maar de meeste mensen vinden het wel onaangenaam.
Via de cystoscoop kan ook een biopsie worden gedaan. Met een klein tangetje wordt een stukje weefsel weggenomen van de plaats waar de afwijking zit. Dat gebeurt onder plaatselijke verdoving. Als de uroloog voor een uitgebreide biopsie kiest, zal deze op de operatiekamer plaatsvinden onder algehele verdoving of met een ruggenprik. Een patholoog onderzoekt het verkregen weefsel onder de microscoop: histologisch onderzoek.
Tijdens de cystoscopie wordt meestal ook urine afgenomen. Dat wordt eveneens door de patholoog nagekeken op kankercellen. Met de verkregen uitslagen is een definitieve uitspraak mogelijk over de aard van de afwijking en kan tevens worden bepaald hoe diep de tumor in de blaaswand is ingegroeid. Als wordt vastgesteld dat de afwijking kwaadaardig is, is verdere behandeling nodig.

Intraveneus Pyelogram (IVP)
Een IVP (intraveneus pyelogram) is een röntgenonderzoek van de urinewegen. Hierbij krijgt u in een bloedvat van uw arm contrastvloeistof ingespoten. Na verloop van tijd komt deze vloeistof in de nieren terecht. Daar wordt de contrastvloeistof - net als andere afvalstoffen - uit het bloed gefilterd. De vloeistof komt via de urineleiders in de blaas terecht. Door met korte tussenpozen röntgenfoto's te maken, is de weg die de contrastvloeistof aflegt, goed te volgen. Hiermee krijgt de arts informatie over de werking en eventuele afwijkingen van de nieren. De nieren en urinewegen zijn op de foto's beter te zien als de darmen leeg zijn. Daarom moet u een of enkele dagen voor het onderzoek laxeermiddelen innemen.
Het onderzoek is niet pijnlijk. De contrastvloeistof kan een warm en weeïg gevoel veroorzaken.

Verder onderzoek
Als uit de voorgaande onderzoeken blijkt dat de tumor niet alleen het slijmvlies, maar ook de spierlaag van de blaaswand heeft aangetast, is er sprake van een infiltratief groeiende tumor. In dat geval is verder onderzoek nodig. Hiermee wordt nagegaan hoe ver de tumor zich heeft uitgebreid en of er uitzaaiingen zijn. Aan de hand van deze gegevens kan worden bepaald welke behandeling de beste is.

De volgende onderzoeken kunnen plaatsvinden:

• CT-scan;

• echografie;

• MRI;

• skeletscintigrafie/botscan.

CT-scan (computertomografie)
Een computertomograaf brengt organen en/of weefsels zeer gedetailleerd in beeld. Bij het maken van een CT-scan wordt gelijktijdig gebruikgemaakt van röntgenstraling en een computer.
Het apparaat heeft een ronde opening waar u, liggend op een beweegbare tafel, doorheen wordt geschoven. Terwijl de tafel verschuift, maakt het apparaat een serie foto's waarop telkens een ander 'plakje' van het orgaan of weefsel staat afgebeeld. Deze 'doorsneden' geven een beeld van de plaats, grootte en uitbreiding van de (mogelijke) tumor en/of uitzaaiingen.
Vaak is een contrastvloeistof nodig. Meestal krijgt u deze vloeistof tijdens het onderzoek in een bloedvat van uw arm gespoten. Contrastvloeistof kan een warm en weeïg gevoel veroorzaken. Sommige mensen worden er een beetje misselijk van. Om ervoor te zorgen dat u hier zo min mogelijk last van heeft, is het advies enkele uren voor het onderzoek niet te eten en te drinken.

Echografie
Echografie is een onderzoek met behulp van geluidsgolven. Deze golven zijn niet hoorbaar, maar de weerkaatsing (echo) ervan maakt organen en/of weefsels zichtbaar op een beeldscherm.
Een eventuele tumor en/of uitzaaiingen kunnen zo in beeld worden gebracht. Tijdens het onderzoek ligt u op een onderzoektafel. Nadat op uw huid een gelei is aangebracht, wordt daarover een klein apparaat bewogen dat geluidsgolven uitzendt. De afbeeldingen op het beeldscherm kunnen op foto's worden vastgelegd.
Echografie is een eenvoudig, niet belastend onderzoek.
Echografisch onderzoek van de buik is vooral gericht op de lever, omdat daar uitzaaiingen kunnen voorkomen. Het kan zijn dat u wordt gevraagd enkele uren voor het onderzoek niet te eten of te drinken, omdat sommige organen dan beter zichtbaar zijn. Voor het maken van een echografie van de blaas moet deze juist wel vol zijn. U krijgt dan in het ziekenhuis vooraf een liter water te drinken. En u mag pas weer plassen na het onderzoek.

MRI (Magnetic Resonance Imaging)
Dit onderzoek maakt gebruik van een magneetveld in combinatie met radiogolven en een computer. De techniek maakt 'dwars- of lengtedoorsneden' van het lichaam zichtbaar, waardoor een eventuele tumor en/of uitzaaiingen in beeld komen.
Tijdens dit onderzoek ligt u in een soort koker. Sommige mensen ervaren het onderzoek daardoor als benauwend.
Een MRI-apparaat maakt nogal wat lawaai. Hiervoor krijgt u oordopjes in; soms kunt u naar (uw eigen) muziek luisteren. Via de intercom blijft altijd contact bestaan tussen u en de laborant, die tijdens het onderzoek in een andere ruimte is. Soms wordt tijdens het onderzoek via een bloedvat in uw arm een contrastvloeistof toegediend.

Skeletscintigrafie
Een skeletscintigrafie (botscan) is een onderzoek dat (eventuele) uitzaaiingen in de botten zichtbaar kan maken. Tijdens het maken van de scan ligt u op een onderzoektafel, terwijl een camera langzaam over u heen beweegt.
U krijgt via een ader in uw arm een radioactieve stof toegediend. Na enkele uren komt deze stof in uw botten terecht en worden foto's gemaakt. De hoeveelheid radioactiviteit die gebruikt wordt is klein, waardoor er geen schadelijke effecten te verwachten zijn. Contact met anderen is gewoon mogelijk. Tijdens de wachttijd kunt u eventueel naar buiten.
Twee dagen na het onderzoek is de radioactieve stof vrijwel helemaal uit uw lichaam verdwenen.

Spanning en onzekerheid
Het kan enige tijd duren voordat u alle noodzakelijke onderzoeken heeft gehad en de aard en het stadium van uw ziekte bekend is.
Waarschijnlijk heeft u vragen over de aard van uw ziekte, het mogelijke verloop daarvan en de behandelmogelijkheden. Vragen die tijdens de periode van onderzoeken nog niet te beantwoorden zijn.
Dat kan spanning en onzekerheid met zich meebrengen, zowel bij u als bij uw naasten. Het kan helpen als u weet wat er bij de verschillende onderzoeken gaat gebeuren. Die informatie krijgt u niet altijd vanzelf. Vraag er daarom gerust naar op de afdelingen waar de verschillende onderzoeken plaatsvinden.

Behandeling
Welke behandeling kan worden gegeven, hangt onder meer af van de volgende factoren:

• Het soort blaastumor: carcinoma in situ, oppervlakkig groeiende tumor of infiltratief groeiende tumor.

• Het aantal tumoren.

• De mate van kwaadaardigheid van de tumor (de gradering). Bij blaaskanker loopt de gradering (g) van g1 tot en met g3. Hoe hoger de gradering, des te kwaadaardiger de tumor en des te sneller de groei.

• De mate waarin de ziekte zich heeft uitgebreid (het stadium).

• Uw conditie.

Doel van de behandeling
Wanneer een behandeling genezing tot doel heeft, wordt dat een curatieve behandeling genoemd.
Onderdeel van een curatieve behandeling kan een aanvullende behandeling zijn. Bijvoorbeeld chemotherapie na een operatie, om eventuele niet-waarneembare uitzaaiingen te bestrijden (adjuvante behandeling) en daarmee de kans op ziektevrije, langdurige overleving te vergroten.
Als de ziekte niet (meer) curatief kan worden behandeld, is een palliatieve behandeling mogelijk. Zo'n behandeling is gericht op het remmen van de ziekte en/of vermindering van de klachten.
Als de tumor zich alleen in de blaas bevindt, is meestal een curatieve behandeling mogelijk. Een palliatieve behandeling kan worden gegeven als de tumor niet beperkt is gebleven tot de blaas en als er uitzaaiingen elders in het lichaam zijn.

De meest toegepaste behandelingen bij blaaskanker zijn:

• operatie ( chirurgie);

• blaasspoeling met medicijnen;

• laserbehandeling;

• bestraling ( radiotherapie);

• chemotherapie (behandeling met celdodende of celdelingremmende medicijnen).

Vaak is een combinatie van deze behandelmethoden nodig. Kijk in een van de volgende hoofdstukken voor welke behandeling u eventueel in aanmerking komt.

Afzien van behandeling
Het is mogelijk dat bij u of bij uw arts de indruk bestaat, dat de belasting of de mogelijke bijwerkingen of gevolgen van een behandeling niet (meer) opwegen tegen de te verwachte resultaten.
Hierbij zal het doel van de behandeling vaak een rol spelen. Het maakt natuurlijk verschil of de behandeling curatief of palliatief bedoeld is, of dat er sprake is van een adjuvante behandeling.
Bij een curatieve behandeling accepteert u misschien meer bijwerkingen of gevolgen.
Als een palliatieve behandeling wordt geadviseerd, zult u de kwaliteit van uw leven bij uw beslissing willen betrekken.
En bij een adjuvante behandeling speelt de afweging of de belasting van een behandeling in verhouding staat tot het mogelijke risico van terugkeer van de ziekte.
Als u twijfelt aan de zin van (verdere) behandeling, bespreek dit dan in alle openheid met uw specialist of huisarts. Iedereen heeft het recht om af te zien van (verdere) behandeling.

Uw arts zal u de noodzakelijke medische zorg en begeleiding blijven geven om de hinderlijke gevolgen van uw ziekte zo veel mogelijk te bestrijden.

Verloop van de ziekte
Bij deze vorm van kanker is het moeilijk aan te geven wanneer iemand echt genezen is. Ook na een - in opzet - curatieve behandeling bestaat het risico dat de ziekte terugkomt. We spreken daarom liever niet van 'genezingspercentages' maar van 'overlevingspercentages'. Daarbij wordt meestal een periode van vijf jaar vanaf de diagnose aangehouden.
Het risico op terugkeer is doorgaans kleiner naarmate de periode dat de ziekte niet aantoonbaar is, langer duurt.